Müasir məktəbdə ədəbiyyat tədrisinə
yeni yanaşmanın mahiyyəti hazırlanan kurikulum sənədlərində öz əksini
tapmışdır. Ədəbiyyat kurikulumunun ümumi orta və tam orta təhsil pillələrində
qarşıya qoyduğu məqsəd və vəzifələr təlimə ənənəvi baxışın, metodik istiqamətin
dəyişdirilməsini qaçılmaz etmişdir.
Kurrikulum sözünün latınça mənası kurs, elm deməkdir. Bu
termindən 1876-cı ildən istifadə olunmağa başlanılıb. İlk fənn kurikulumları
isə 1918-ci ildə ABŞ-da meydana gəlmişdir. Azərbaycanda bu termindən keçən əsrin
90-cı illərindən etibarən istifadə olunur.
Kurikulum təlimin məqsədi, məzmunu, standartları, texnologiyalarını,
son məqsədə çatmağın yolları, vasitə və üsulları, həmçinin bu sahədəki fəaliyyətin
səmərəliliyini yoxlamağın metod və vasitələrini
özündə əks etdirən konseptual sənəddir.
Ədəbiyyat kurikulumunda
şagirdlərin ədəbi təhsilinin məzmununa
aşağıdakı tələblər verilir:
1. Ədəbi təhsilin məzmununu
şagirdlərin və cəmiyyətin tələbatına, dövlətin təhsil siyasətinə
uyğunlaşdırmaq;
2. Məzmunu nəticəyönümlülük,
şəxsiyyətyönümlülük, şagirdyönümlülük, inteqrativlik prinsipləri əsasında müəyyənləşdirmək;
3. Şagirdlərin təlim
marağını, potensial imkanlarını nəzərə almaqla onlara davamlı inkişaflarını təmin edən, müstəqil həyatda
lazım olan zəruri biliklərin və idraki, informativ-kommunikativ, psixomotor bacarıqların aşılanmasını təmin etmək;
Şəxsiyyətin inkişafına
dair yeni məqsədlər şagirddə məntiqi düşünmə, tənqidi yanaşma, müstəqil qərar qəbul
etmək, yaradıcı münasibət, bilikləri
müstəqil əldə etmək, praktik problemləri həll etmək kimi idraki bacarıqların
formalaşdırılmasını tələb edir.
4. Təhsilin
məzmununa şagirdlərin ümumi inkişafına xidmət etməyən, tətbiqi xarakterdə
olmayan, məzmunu ağırlaşdıran məlumat yönümlü məsələlərin daxil edilməsinə yol
verməmək.
“Azərbaycan Respublikasında
ümumi təhsilin milli kurikulumu” layihəsində ümumi və tam orta təhsil pillələrində
ədəbiyyat fənninin əsaslandırılması verilmiş, kursun əhəmiyyəti, məqsəd
və vəzifələri dəqiqləşdirilmişdir. Kurikulumda qeyd edilir ki, özünəməxsus
inkişaf yolu keçmiş, iki min ildən artıq yaşı olan Azərbaycan ədəbiyyatı dünya bədii mədəniyyəti
xəzinəsinə dəyərli sənət abidələri bəxş etmişdir. Humanist və demokratik
ideyaları parlaq şəkildə əks etdirən ədəbiyyatımızın ümumtəhsil məktəblərində
tədrisi milli dövlətçilik maraqları baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir. Məktəb
ədəbiyyat kursu həqiqi vətəndaşın və müasir dünyagörüşlü şəxsiyyətin yetişməsində
mühüm payı olan fənlərdəndir.
Kurikulumda qeyd edilir ki,
ümumtəhsil məktəblərində ədəbiyyat tədrisinin məqsədi yüksək ideya-bədii dəyərə malik söz sənəti
nümunələrinin öyrədilməsi əsasında şagirdlərdə müasir dünyagörüşü, estetik
zövq, mütaliə və həyati bacarıqların formalaşdırılması, onların ədəbi təhsil,
tərbiyə və inkişafının təmin edilməsi, gənc nəslin milli və bəşəri mənəvi dəyərlər
zəminində tərbiyə alması, şifahi və yazılı nitqinin inkişaf etdirilməsidir.
Bu məqsədə nail olmaq üçün:
- söz sənətinin mahiyyəti, daxili qanunları barədə zəruri təsəvvürlərin
yaradılması;
- milli ədəbiyyatımızın, eləcə də dünya ədəbiyyatından nümunələrin
öyrədilməsi əsasında milli və bəşəri dəyərlərin, həyati bacarıqların
formalaşdırılması;
-
şagirdlərin zəruri ədəbi-nəzəri biliklərə yiyələnməsi;
-
bədii əsərin oxusu, təhlili və qiymətləndirilməsi
üzrə zəruri bacarıqların yaradılması;
- ifadəli oxu bacarığının
formalaşdırılması;
-
şifahi və yazılı nitq bacarıqlarının aşılanması təmin
edilməlidir.
Azərbaycan ədəbiyyatının
tədrisi vasitəsilə:
Ümumi orta təhsil pilləsində incəsənətin bir növü kimi
söz sənətinin
– şifahi və yazılı ədəbiyyatın xalqın mənəvi sərvəti olması, həyatı,
taleyüklü məsələləri
özünəməxsus bədii vasitələrlə əks etdirməsi
barədə şagirdlərdə dolğun təsəvvür yaradılır.
Milli
və dünya ədəbiyyatından seçilmiş kamil sənət nümunələri vasitəsilə məktəblilərdə
sözə, söz sənətinə həssas, bədii-emosional münasibət formalaşdırılır, təhlil, dəyərləndirmə,
fikirlərini şifahi və yazılı çatdırmaq
bacarığı inkişaf etdirilir.
Ədəbiyyat
nəzəriyyəsi üzrə zəruri biliklərə və mütaliə mədəniyyətinə
yiyələnən şagirdlərdə konfliktlərə, problemlərə, ədəbi nailiyyətlərə
əsaslandırılmış münasibətin formalaşması təmin edilir.
Tam orta təhsil
pilləsində şagirdlərin
əsas təhsil pilləsində qazandıqları
bacarıq və vərdişlər təkmilləşdirilməklə tarixi-xronoloji ardıcıllıqla
Azərbaycan ədəbiyyatının çoxəsrlik inkişaf yolu, ədəbi ənənə və əlaqələri, Azərbaycan
və dünya ədəbiyyatının görkəmli ədəbi simalarının yaradıcılığından nümunələr
öyrənilir, ədəbiyyat nəzəriyyəsinə
dair məlumatlar genişləndirilir, məktəblilərin ədəbi-bədii, tənqidi təfəkkürünün
formalaşması təmin olunur.
Ədəbiyyat
kurikulumunun fənyönümlü deyil, şəxsiyyətyönümlü, nəticəyönümlü,
interaktiv, inteqrativ səciyyə daşıması, müəllim və şagirdin əməkdaşlığına əsaslanan
mahiyyəti, ümumi orta və tam orta təhsil pillələrində bu fənnin tədrisinin yeni
metodik sisteminin yaradılmasını zəruri edir. Təhsil prosesləri ilə bağlı bütün
fəaliyyətlərin səmərəli təşkilinə hərtərəfli
imkan yaradan bu sənəd ənənəvi təlim proqramı, tədris
planı, planlaşdırmadan köklü şəkildə fərqlənir.
Məlumdur ki, ədəbiyyat
proqramlarında tədris planındakı saatlara
uyğun olaraq konkret mövzular, bədii mətnlər müəyyənləşdirilir, hər mövzuya
ayrılan dərs saatları göstərilir. Kurikulum isə müəllimin
məzmun xətlərindən, təlim nəticələrindən, verilən metodik tövsiyələrdən,
nümunələrdən, konkret sinfin hazırlıq səviyyəsindən çıxış edərək mövzuları,
bədii mətnləri, bu və ya digər mövzuya ayrılan saatları müstəqil müəyyənləşdirməsinə
yol açır.
Ənənəvi fənn proqramlarının
elmi təmayülünə uyğun olaraq müəllim çalışır ki, şagirdlərə mümkün qədər çox
elmi bilik versin. Sanki hər bir şagird
gələcəkdə mütləq ədəbiyyatçı olmalı, bədii əsər yazmalıdır. Nəticədə ədəbiyyat
dərslərində şagirdin beyni həyatda ona lazım olmayacaq lüzumsuz bilik və məlumatla
yüklənir.
Ədəbiyyat kurikulumunda isə
şəxsiyyətə lazım olan həyati bacarıqların (bilik və idraki, sosial və praktik bacarıqlar) formalaşdırılması diqqət mərkəzində
saxlanılır, ümumi orta, tam orta təhsil pillələrində hər sinif üçün bu
bacarıqlar üzrə təlim nəticələri dəqiq göstərilir. Şəxsiyyətin inkişafına
dair yeni məqsədlər şagirddə məntiqi düşünmə, tənqidi yanaşma, müstəqil qərar
qəbul etmək, yaradıcı münasibət,
bilikləri müstəqil əldə etmək, praktik problemləri həll etmək kimi idraki
bacarıqların formalaşdırılmasını tələb edir.
Kurikulum sənədlərində şagirdlərdə mütaliə
bacarıqlarının formalaşdırılması mühüm vəzifə kimi qarşıya qoyulur. Bu, ədəbiyyat
müəlliminin fəaliyyətinin əsas istiqamətlərindən olub təlimin praktik yönümün
gücləndirilməsini təmin edir. Məlumdur ki, biliklərin mənimsənilməsi, onları fəal
tətbiq etməyə imkan verən bacarıqların formalaşdırılması şəxsiyyətin
yaradıcılıq imkanlarının aşkara çıxarılmasına və inkişaf etdirilməsinə, mənəvi-estetik
baxımdan zənginləşməsinə imkan yaradır.
Ədəbiyyat kurikulumunda
ümumi orta və tam orta təhsil pillələrində şagirdlərin hansı bacarıqlara yiyələnməli
olduğu dəqiq göstərilmişdir. Müəllim
məktəblilərin bilik və bacarıqlardan üzvi əlaqədə istifadə etməsinə xüsusi
diqqət yetirməli, mütaliə bacarıqları sinifdən-sinfə keçdikcə yeni, daha
mürəkkəb əsərlər üzərində tətbiq edilərək dərinləşdirilməlidir.
Məktəbdə bədii əsər
üzrə işin özünəməxsus strukturu, məntiqi ardıcıllığı vardır ki, bunlardan kurikulumda
da imtina etmək mümkün deyildir. Bədii mətnin oxusu, məzmununun mənimsənilməsi
(əsərin ilkin qavranılması, tanış olmayan söz və ifadələrin müəyyənləşdirilməsi,
mənasının aydınlaşdırılması, plan tərtibi, nağıletmə və s.) əsərin təhlili (mövzu, ideya, problem,
obrazlar baxımından təhlil və qiymətləndirilmə) üzrə bacarıqların
formalaşdırılması prosesində şagirdlərin yaş xüsusiyyətləri,
qavrama imkanları nəzərə alınmalıdır.
Məlumdur ki, şagirdlərin
mütaliə bacarıqlarına yiyələnməsi ədəbiyyata marağın artırılması, əsərdə
qaldırılan problemlərin, onun ideya-məzmununun, sənətkarlıq xüsusiyyətlərinin
qavranılması üçün zəruri şərtdir. Dərsə hazırlıq mərhələsində ədəbi-bədii nümunələr
üzrə iş planlaşdırilarkən hansı bacarıqlar üzrə iş aparılacağı dəqiqləşdirilir.
Məktəblilər dərsdə mətni mənimsəməklə yanaşı, mətn üzərində iş üsullarını öyrənir.
Mütaliə
bacarıqlarının formalaşdırılması üzrə iş bədii əsərin təhlili zamanı qarşıya
qoyulan vəzifələrin yerinə yetirilməsi
baxımından zəruridir. Mütaliə bacarıqlarına yiyələnən şagirdlər obrazların
xarakteri, davranışı, başqalarına münasibətində, qəhrəmanlara müəllif münasibətində,
yazıçı sənətkarlığında əvvəl nəzərdən qaçırdıqları yeni cəhətləri üzə
çıxarırlar. Nəzərə almaq lazımdır ki, adətən bədii təhlil zamanı bir yox, bir
neçə bacarığın formalaşdırılması üzrə iş aparılır.
Kurikulumda
hər sinifdə məktəblilərin hazırlıq səviyyəsinə uyğun
olaraq əsərin süjetindəki səbəb-nəticə əlaqələrinin, problem və konfliktlərin,
qəhrəmanların xarakterinin, hərəkət və davranışlarının, müəllif mövqeyinin,
sənətkarlıq xüsusiyyətlərinin müəyyənləşdirilməsi, onlara əsaslandırılmış
münasibət bildirilməsi üzrə bacarıqların formalaşdırılması ön plana çəkilir.
Kurikulumda bədii əsərin oxusu,
qavranılması, təhlili, şifahi və yazılı nitqin inkişafı üzrə bacarıqlar
varislik, ardıcıllıq, sadədən mürəkkəbə, asandan çətinə prinsipi gözlənilməklə
siniflər üzrə dəqiqləşdirilmiş, bölmələr üzrə yerləşdirilmişdir.
Ədəbiyyat
kurikulumunun mühüm xüsusiyyətlərindən biri burada ədəbiyyat təlimi
qarşısında qoyulan məqsəd və vəzifələr, ümumi orta və tam orta təhsil pilləsində
gözlənilən təlim nəticələri nəzərə alınmaqla məzmun xətlərinin müəyənləşdirilməsidir.
Ədəbiyyat fənni üzrə 3 məzmun xətti müəyyənləşdirilmişdir: 1. Ədəbiyyat
və həyat həqiqətləri; 2. Şifahi nitq; 3. Yazılı nitq.
Ədəbiyyat və həyat həqiqətləri məzmun xətti ümumi orta təhsil
pilləsində bədii ədəbiyyatda əksini tapan milli-bəşəri dəyərlərin, mənəvi-estetik
problemlərin qavranılması, təhlili, onlara əsaslandırılmış münasibətin
formalaşdırılması, mürəkkəb həyat hadisələrinin, ziddiyyətli situasiyaların
dərk edilməsinə və qiymətləndirilməsinə zəmin yaradır. Bədii həqiqətlə həyat
həqiqətlərinin müqayisəsi, əlaqələrin açıqlanması söz sənətinin mahiyyətinin
başa düşülməsinə, eləcə də insan həyatında, cəmiyyətdə müşahidə edilən mühüm
hadisələrin dərk edilib dəyərləndirilməsinə səbəb olur.
Söz sənəti olmaqla ədəbiyyatın
incəliklərinin, obrazların, bədii təsvir və ifadə vasitələrinin mənimsənilməsi
müxtəlif ədəbi növdə və janrda olan əsərlərin mütaliəsinə maraq oyadır, mətnin
ifadəli oxusu ilə bağlı bacarıqları inkişaf etdirir, şifahi və yazılı nitq üçün
zəruri olan lüğət ehtiyatını zənginləşdirir.
Ədəbiyyat
və həyat həqiqətləri məzmun xətti tam orta təhsil pilləsində ədəbiyyat
nümunələrinin öyrənilməsi, müxtəlif informasiya mənbələrindən seçilmiş
materialların mövzu, ideya, dil və üslub xüsusiyyətləri baxımından dəyərləndirilməsinə
imkan yaradır, informasiyaların faktlara əsaslanmaqla tənqidi
araşdırılmasını təmin edir, müxtəlif ədəbi növlərdə və janrlarda olan ədəbi əsərlərdəki
problem və konfliktlərin, ictimai-siyasi həyatdakı mühüm hadisələrin ümumbəşəri
və milli mənəvi dəyərlər baxımından qiymətləndirilməsi üçün əsas
olur.
Şifahi nitq məzmun xətti ümumi
orta təhsil pilləsində ədəbi nümunələrlə
bağlı fikirlərin obrazlı sözlərdən, bədii təsvir və ifadə vasitələrindən
istifadə etməklə aydın, ardıcıl, məqsədyönlü və yığcam ifadə edilməsinə imkan
yaradır.
Şifahi
nitq məzmun xətti tam orta təhsil pilləsində ədəbi əsərlərin məzmun və
ideyası ilə bağlı fakt və hadisələrə əsaslandırılmış münasibət bildirilməsini,
bədii-obrazlı ifadələrdən istifadə olunmasını təmin edir, müxtəlif mənbələrdən
toplanmış materiallara əsaslanmaqla müzakirələrdə ədəbi nailiyyətlərə müstəqil
münasibət bildirilməsinə imkan yaradır.
Yazılı nitq məzmun xətti
ümumi orta təhsil pilləsində mövzu,
problemlə bağlı müxtəlif mənbələrdən informasiyaların, fakt və dəlillərin
seçilməsini, ümumiləşdirilməsini, fikrin aydın, dəqiq çatdırılmasında
onlardan istifadə olunmasını təmin edir. Müxtəlif tipli (nəqli, təsviri,
mühakimə) və formalı (inşa, esse, hekayə) yazılara dair bacarıqların
formalaşmasına imkan yaradır.
Tam
orta təhsil pilləsində yazılı nitq məzmun xətti müxtəlif üslublarda
yazıların yazılmasını, görkəmli ədəbi şəxsiyyətlər, ədəbiyyat və mədəniyyət
sahəsindəki nailiyyətlər barədə təqdimatların hazırlanmasını təmin edir.
Kurikulumun həyata
keçirilməsi zamanı müəllim məzmun xətləri və standartlarınin şəxsiyyətin problemi həlletmə, mühakimə
yürütmə və əsaslandırma, təqdimetmə, tətbiqetmə, müqayisə, əlaqələndirmə və
s. fəaliyyət standartları ilə kəsişməsinə nail olmalıdır.
Kurikulumda
məzmun xəttinə uyğun olaraq hər sinifdə təlim standartlarının və nəticələrinin
müəyyənləşdirilməsi müəllimin istər ayrı-ayrı dərslərdə, istərsə də bütövlükdə
tədris ili ərzində öz fəaliyyətini məqsədyönlü qurmasına imkan verir. Müəllim
dərs ilinin sonunda hansı təlim nəticələrini əldə etməli olduğunu dəqiq
bildiyi üçün şagirdlərdə həmin təlim nəticələrinə uyğun bacarıqların formalaşdırılması
üzrə ardıcıl, sistemli iş aparır.
Milli
Kurikulum çərçivə sənədində “Ədəbiyyat” fənni üzrə ümumi orta və tam orta təhsil
pillələri üçün aşağıdakı ümumi təlim nəticələri müəyyən edilmişdir:
Ümumi orta təhsil pilləsi (V-IX siniflər) üzrə şagird:
- ədəbi-bədii nümunələri onların məzmunundan irəli gələn məna
çalarlarına uyğun ifadəli oxuyur, mətni bədii-emosional cəhətdən qüvvətləndirən
sözlərin mahiyyətini izah edir;
- yazılı
nitqində məzmuna uyğun üslub müəyyənləşdirir, orfoqrafiya və orfoepiya
qaydalarına əməl edir, söz ehtiyatından səmərəli istifadə edir, fikirlərini
ardıcıl və məntiqi ifadə edir, ümumiləşdirmələr aparır;
- ədəbi nümunələrlə bağlı fikirlərini aydın, ardıcıl, məqsədyönlü,
yığcam, yeri gəldikcə bədii təsvir vasitələrindən istifadə etməklə şərh edir;
- müxtəlif
janrlarda yazılmış mətnlər üzərində sərbəst işləyir, onlarda ifadə olunmuş əsas
ideyanı şərh edir, mətni məzmununa uyğun hissələrə ayırır və müvafiq plan tərtib
edir;
- şifahi və
yazılı ədəbiyyatın oxşar və fərqli cəhətlərini, xarakterik xüsusiyyətlərini
konkret nümunələrlə izah edir, öz fikirlərini müqayisələr aparmaqla əsaslandırır;
- ədəbi əsərləri
məzmun və ideya istiqamətinə, sənətkarlıq cəhətlərinə, obrazların səciyyəsinə
görə təhlil edir, öz şəxsi münasibətini, mülahizələrini bildirir;
- ədəbi əsərlərin
kollektiv müzakirəsi zamanı başqalarının fikrinə tolerant, obyektiv və ədalətli
münasibət göstərir, öz mülahizələrini əsaslandırır, ümumi rəyə gəlməyi
bacarır.
Tam orta təhsil
pilləsi (X-XI siniflər) üzrə şagird:
- oxuduğu ədəbi
nümunələri bədii-emosional və obrazlı qavradığını nümayiş etdirir;
- ayrı-ayrı
mövzulara dair müvafiq üslublarda yaradıcı xarakterli yazılar yazır;
- mövzu, süjet,
kompozisiya, bədii təsvir və ifadə vasitələrinin müəyyənləşdirilməsi baxımından
ədəbi nümunələr üzərində araşdırmalar aparır;
- ədəbi nümunələri
mövzu, janr, problem baxımından müqayisə edir, əsaslandırılmış rəy bildirir;
- ədəbi əsərin
məzmununa və ideyasına onun yarandığı dövrdə mövcud olan ictimai-siyasi və əxlaqi-etik
dəyərlər kontekstində qiymət verir;
- ədəbi
mövzulara aid tədbirlərin təşkilində iştirak edir, ədəbi nailiyyətlərə münasibət
bildirir;
- mənbələr üzərində
işləyir, görkəmli ədəbi şəxsiyyətlər, ədəbiyyat və mədəniyyət sahəsindəki
nailiyyətlər barədə materiallar toplayır, müxtəlif ədəbi mövzularda təqdimatlar
hazırlayır.
Ayrı-ayrı məzmun xətlərinin mahiyyətinin
kurikulumda aydınlaşdırılması müəllimə dərsdə müzakirə üçün ədəbi-bədii nümunələrin
seçilməsində müəyyən sərbəstlik verir. Kurikulum üzrə dərslərdə müzakirə üçün
bədii əsərlərin aşağıdakı meyarlar üzrə
seçilməsi məqsədəuyğundur:
-
əsərin yüksək ideya-bədii dəyərə malik
olması;
-
söz sənəti nümunələrinin janr, mövzu
müxtəlifliyi, aktual mənəvi-estetik problemləri əks etdirməsi;
-
Azərbaycan ədəbiyyatı ilə yanaşı, dünya
ədəbiyyatından seçmələrə yer verilməsi;
-
əsərin humanist istiqaməti, şagird şəxsiyyətinə
müsbət təsiri;
-
əsərin şagirdlərin inkişafı məqsədlərinə,
maraq dairəsinə, yaş və qavrama xüsusiyyətlərinə uyğun olması;
Bədii
nümunələr seçilərkən mədəni-tarixi ənənələrimiz nəzərə alınmalı, milli ədəbi təhsil sisteminin zəngin təcrübəsindən istifadə edilməlidir.
Ədəbiyyat
kurikulumunda qarşıya qoyulan təlim nəticələrinə nail olmaq üçün yalnız dərslik,
iş dəftəri, müəllim üçün metodik vəsait hazırlanması, nəşri kifayət deyildir.
İstər müəllim, istərsə də şagirdlər üçün bilavasitə ədəbiyyat təlimi ilə əlaqədar
elmi- metodik təminat, əlavə mənbələr, resurslar olmalıdır.
Ədəbiyyat fənni üzrə əlavə mənbələri (resursları) aşağıdaki kimi qruplaşdırmaq olar:
1.
Ədəbi ensiklopediyalar
2.
Ədəbiyyat üzrə məlumat, sorğu kitabları
3.
Ədəbiyyat lüğətləri
4.
Ədəbiyyatla bağlı elmi-kütləvi kitablar
5.
Zəngin kitabxana fondu (elektron
kitabxana, elektron dərsliklər daxil olmaqla)
6.
Məktəb elektron məsləhət xidməti
7.
Kompyuter proqramları ilə iş, internetə
çıxış, video çəkiliş, mətnin surətini çoxaltmaq imkanları və s.
8.
Ədəbiyyat kurikulumunun mahiyyətini, həyata
keçirilməsini izah edən, aydınlaşdıran metodik vəsaitlərin (müəllim üçün) hazırlanması,
nəşri.
Digər mühüm məqam öyrəniləcək bədii əsərlərin sayı
ilə bağlıdır. V-XI siniflər üçün ədəbiyyat proqramlarına onlarla lirik, epik,
dramatik əsər daxil edilmişdir. Kurikulum üzrə isə dərslərdə öyrənilən əsərlərin
kəmiyyət baxımından çox olması məqbul sayılmır. Əsas məsələ bədii əsərin ideya-bədii məzmununun dərindən
mənimsənilməsi, bu yolla mövzu, problem, əsərin sənətkarlıq xüsusiyyətləri,
ədəbi növ, janr barədə mükəmməl bilik əldə edilməsidir.
Kurikulumda ümumi orta təhsilin
(V-IX siniflər) icbariliyi nəzərə alınmışdır.
Bu, əsas götürülərək ümumi orta təhsil pilləsini bitirən şagirdlərin şifahi
xalq ədəbiyyatı, qədim və orta əsrlər, yeni dövr, ən yeni dövr ədəbiyyatından
seçmələri öyrənməsi, Azərbaycan ədəbiyyatının ümumi inkişaf yolu barədə biliklərə yiyələnməsinə imkan yaradılır. Ümumi
orta təhsilin VIII-IX siniflərində ədəbiyyatdan seçmələrin xronoloji ardıcıllıqla,
varisliyi gözləməklə öyrənilməsi təmin olunur.
Tam orta təhsil pilləsində təlimin təmayülləşməsi (humanitar, texniki, təbiət fənləri və s.) tələbi nəzərə alınaraq ədəbiyyatın
tarixi-ədəbi əsasda tədrisi, müxtəlif dövrlərdə
yaranan, ədəbi növ, janr baxımından fərqlənən, ayrı-ayrı ədəbi cərəyanlara məxsus
əsərlərin dərindən öyrənilməsi məqsədəuyğundur. Bu təhsil pilləsində təlim məqsədləri,
şagirdlərin yaş və bilik səviyyəsinə uyğun olaraq nisbətən irihəcmli, müasir
insanı düşündürən mürəkkəb problemləri, həyati konfliktləri, sosial
siyasi həyatdakı mühüm hadisələri, taleyüklü
məsələləri, milli və ümumbəşəri mənəvi dəyərləri yüksək sənətkarlıqla əks
etdirən əsərlərin öyrənilməsi vacib sayılır.
Həllini
gözləyən problemlərdən biri də sənətkarın tərcümeyi-halının öyrənilməsi ilə
bağlıdır. Kurikulum üzrə ədəbiyyat dərsliklərində sənətkarın tərcümeyi-halı
barədə faktların, rəqəmlərin, yer, şəxs, əsər adları ilə yüklənmiş mətnlərin
verilməsinə ehtiyac yoxdur. Kurikulum üzrə dərslərdə müəllimin yığcam təqdimatından
sonra sənətkarın yaradıcı şəxsiyyəti barədə zəruri məlumatları şagirdlərin
tövsiyə olunan müxtəlif mənbələrdən müstəqil
şəkildə toplaması, bu barədə çıxışlar, təqdimatlar hazırlaması daha faydalıdır.
Ədəbiyyat
1. Azərbaycan
Respublikasının Təhsil Qanunu. “Azərbaycan müəllimi”, 11 sentyabr, 2009 N 35 (8348).
2. Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin milli
kurrikulumu. Bakı. 2006.
3. Azərbaycan Respublikasının ümumtəhsil məktəbləri üçün ədəbiyyat fənni
kurikulumu. V-XI siniflər. (Təlim Azərbaycan dilində olan məktəblər
üçün) “Azərb. müəllimi” qəzeti, 24 dek. 2010 N 50.
4. Ümumi təhsilin fənn standartları (I-XI siniflər) Bakı: Mütərcim,
2012.
5. Abbasov Ə. Yeni fənn kurikulumlarının səciyyəvi cəhətləri. Azərbaycan
məktəbi, 2007 №1, s.60-68.
6. Əhmədov C.M. Ədəbiyyatın
tədrisi metodikası. Bakı: BDU-nun nəşri, 1992.
7. Həbibbəyli İ., Həsənov B., Mustafayeva A., Əliyev S. Ədəbiyyat. 11-ci sinif üçün dərslik. Bakı: Bakınəşr, 2019.
8. Həsənov B., Mustafayeva A., Əliyev S. Ədəbiyyat. 11-ci sinif. Müəllim üçün metodik vəsait. Bakı: Bakınəşr, 2019.
9. Həsənli B., Hüseynoğlu S., Səfərova Ə., Quliyev Ə. Ədəbiyyat.V sinif. Müəllim üçün metodik vəsait.Bakı: Bakınəşr, 2016.
10. Həsənli B.A. Ədəbiyyatın tədrisi
metodikası. Bakı: Bakınəşr, 2014.
11. Həsənli B.A., Nəcəfov N. Ədəbiyyat. 9-cu sinif üçün dərslik. Bakı:
Çaşıoğlu, 2009.
12. Həsənli B.A., Mustafayeva A., Hüseynoğlu
S., Verdiyeva N. Ədəbiyyat. 9-cu sinif üçün dərslik. Bakı: Bakınəşr, 2016.
13.
Həsənli B., Hüseynoğlu S., Səfərova Ə., Quliyev Ə. Ədəbiyyat.V sinif. Müəllim üçün metodik vəsait.Bakı: Bakınəşr, 2016.
14. Həsənli B.A., Hüseynoğlu S., Quliyev Ə.Q. Ədəbiyyat. 6-cı sinif üçün dərslik. Bakı:
Çaşıoğlu, 2009.
15. Həsənli B., Hüseynoğlu S., Məmmədova S., Mustafayeva A. Ədəbiyyat. VII sinif.
Müəllim üçün metodik vəsait. Bakı: Bakınəşr, 2014.
16. Həsənli B., Hüseynoğlu S., Mustafayeva A., Verdiyeva N. Ədəbiyyat. VIII
sinif. Müəllim üçün metodik vəsait. Bakı: Bakınəşr, 2014.
17. Həsənli B., Mustafayeva A.,
Hüseynoğlu S., Verdiyeva N. Ədəbiyyat. IX
sinif. Müəllim üçün metodik vəsait. Bakı: Bakınəşr, 2014.
18. Həsənov B., Hüseynoğlu S., Mustafayeva A. Ədəbiyyat. X sinif. Müəllim üçün metodik vəsait. Bakı: Bakınəşr, 2014.
19. Hüseynoğlu S., Həsənli B.A., Mustafayeva A.Ədəbiyyat. 10-cu sinif üçün dərslik. Bakı: Bakınəşr, 2018.
20. Hüseynoğlu S.
Ədəbiyyat dərslərində yeni texnologiyalar: Fəal/ interaktiv təlim. Bakı, 2009.
21. Hüseynoğlu S., Həsənli B., Səfərova Ə., Quliyev Ə. Ədəbiyyat.
V sinif üçün dərslik. Bakı: Bakınəşr,2016.
22. Hüseynoğlu S., Həsənli B., Məmmədova S., Mustafayeva A. Ədəbiyyat.
VII sinif üçün dərslik. Bakı: Bakınəşr,2016.
23. Hüseynoğlu S., Həsənli B., Mustafayeva A., Verdiyeva N., Məmmədova S., Ədəbiyyat.
VIII sinif üçün dərslik. Bakı: Bakınəşr,
2014.
24.
Hüseynoğlu S., Həsənli B., Səfərova Ə., Quliyev Ə. Ədəbiyyat. Ümumtəhsil məktəblərinin
5-ci sinfi üçün dərslik. Bakı: Bakınəşr, 2016.
25. Quliyev Ə.Q., Hüseynoğlu S., Həsənli B.A. Ədəbiyyat fənnindən
metodik vəsait. Bakı, 2003.
Комментариев нет:
Отправить комментарий